Deze fietstocht leidt u naar historische begraafplaatsen en kerkhoven binnen de stad Tiel en de omliggende dorpen Drumpt, Zoelen, Kerk-Avezaath, Kapel-Avezaath en Zennewijnen. (Totale tocht ca. 26 km./1e inkorting ca. 5,5 km./2e inkorting ca. 14 km./3e inkorting ca. 18,5 km.)
U rijdt deze tocht geheel voor eigen rekening en risico. De stichting kan op geen enkele wijze en in geen enkele opzicht aansprakelijk worden gesteld voor tijdens en / of als gevolg van het rijden van deze tocht opgedane schade.
Start
De start en de finish zijn bij Station Tiel. In het Stationsgebouw ligt de uitspanning ‘Buitensporig’ waar u zich kunt laven voordat u aan de tocht begint.
Met de rug naar het station staande gaat u linksaf de Stationsweg in. Aan uw linkerhand ziet u de historische uit 1786 daterende begraafplaats Ter Navolging die als laatste in het kader van deze tocht te bezoeken begraafplaats op het programma staat.
U laat hem letterlijk links liggen en rijdt rechtdoor de Stationsstraat in. Halfweg aan de rechterkant een uit 1860 – 1880 daterende majestueuze villa in eclectische stijl.
Op de T-splitsing aan het eind van de Stationsstraat slaat u linksaf en rijdt de Voor de Kijkuit op.
Na een S-bocht ziet u na ruim 100 meter aan uw linkerhand de beide pilaren die de ingang van de Joodse / Nederlands Israëlitische Begraafplaats markeren.
Als u daaraan een bezoek wilt brengen moet u dit, met vermelding van dag en tijd, minimaal 24 uur van tevoren laten weten via info@ternavolgingtiel.nl. Als er vrijwilligers beschikbaar en/of aanwezig zijn kan deze (gewoonlijk gesloten) begraafplaats worden bezichtigd. Dat uitgezonderd zaterdagen (sabbat) en Joodse feestdagen.
De begraafplaats dateert uit 1827. In het Metaheirhuisje is een expositie ingericht met o.a. aandacht voor het verleden van Joods Tiel.
U vervolgt de Voor de Kijkuit en gaat links de bocht om en rijdt de Kijkuit op. Daarna de tweede weg links, de J.D. van Leeuwenstraat.
Aan onze rechterhand ziet u de Rooms-Katholieke Begraafplaats. Deze dateert uit 1836. Het majestueuze hek stond eerst op de begraafplaats van Zandwijk terwijl de poort afkomstig is van een buitenplaats bij Varik. In 2018 werden zowel de uit 1836 daterende Kapel als het hek gerestaureerd.
Links, op de hoek van het hek, is een extra poortje aanwezig. Hierdoor werden vroeger doodgeboren baby’s naar de begraafplaats gebracht.
Links naast de kapel liggen een paar mooie graven. Net achter de kapel staat sinds 2009 het monument van Guusje Kaayk voor het ongedoopte kind.
Daar vlak achter staat een rij grafmonumenten die herinneren aan de onschuldige inwoners van Wamel die, door de Duitsers van daaruit met de pont naar Tiel overgebracht, op 20 september 1944 werden gefusilleerd.
Bij het verlaten van de RK-begraafplaats slaat u rechtsaf en vervolgt de J.D. van Leeuwenstraat. In de bocht rechts ziet u het onlangs gerestaureerde voormalige Slachthuis in de stijl van de Amsterdamse School. Op de T-splitsing met de Lingedijk gaat u rechtsaf de Lingedijk op richting de spoorwegovergang.
Direct na de spoorwegovergang volgt u de voorrangsweg en gaat linksaf de Burgemeester Bönhofflaan in. U volgt deze voorrangsweg en gaat rechtsaf de Burgemeester Meslaan in. Deze volgt u en passeert aan de linkerhand achtereenvolgens de achterzijde van het ‘Ziekenhuis Rivierenland en verzorgingshuis ‘Vrijthof’ en daarna rijdt u door tot aan de rotonde.
U steekt de rotonde rechtdoor over en vervolgt de weg op de Burgemeester Meslaan tot de T-splitsing waar de Burg. Meslaan linksaf buigt. U vervolgt uw weg bij die T-splitsing rechtsaf de Dorpsstraat in.
De eerste straat rechts is de Elzenlaan. Na enkele meters rechts ziet u de oprit naar de begraafplaats, oorspronkelijk kerkhof, Drumpt.
Dit kerkhof (tot 1864 stond hier de Drumptse kerk, vandaar de benaming kerkhof) heeft een heel andere uitstraling dan de Rooms-Katholieke begraafplaats van Tiel. Rechts achteraan ligt de kei met de tekst voor “Albert m’n jongen”.
In 1945 was Albert met een paar vriendjes ‘soldaatje’ aan het spelen. Onderweg hebben ze een kistje met een explosief gevonden. Bij aanraking kwam dit tot ontploffing. Albert was op slag dood.
Achteraan links valt het relatief grote baarhuisje op. Waarschijnlijk heeft dit ook nog gediend als een soort ziekenhuisje voor mensen met besmettelijke ziekten.
U verlaat de begraafplaats Drumpt (even naar links naar de T-splitsing) en gaat rechtsaf via de Dorpsstraat naar de kruising met de Drumptselaan. Daar gaat u rechtsaf naar de rotonde waar u de 3e afslag neemt, de Rivierenlandlaan op richting (o.a.) Maurik.
Vrijwel direct over het viaduct over de A15 en de Betuwespoorlijn gaat u rechtsaf en rijdt het Zoelense Pad op dat na enig tijd overgaat in de Zoelenseweg. Die volgt u tot u de Linge kruist en de naam van de weg verandert in Achterstraat. Direct na de brug ligt de uitspanning ‘De Zoelensche Brug’ waar u kunt bijkomen van de tocht tot nu toe (5,5 km gefietst).
Vrijwel naast ‘De Zoelensche Brug ligt de Kerk van Zoelen met daaromheen het kerkhof. De ingang tot het kerkhof bevindt zich om de kerk heen aan de Kerkstraat aan de rechterkant.
Het kerkhof rond deze St. Stefanuskerk is al eeuwen in gebruik. Er zijn helaas slechts een paar oudere stenen overgebleven. U loopt rechts van de kerk, door het hek heen. U ziet dan een paar hekwerken met grafmonumenten. Als u naar rechts kijkt: tegen de heg ziet u nog een graftrommel op een grafmonument staan.
Vroeger stonden ook op dit kerkhof veel graftrommels. De tand des tijds heeft ze vrijwel allemaal doen verdwijnen en de mens heeft de rest gedaan. Bij het koor ligt de grafkelder van de Heren van Zoelen / Heeren van Soelen die op het kasteel woonden: de familie Völcker van Soelen.
Als u om de kerk heen loopt ziet u een aantal liggende zerken. Die zerken zijn allemaal van de familie Van der Woerd.
U verlaat het kerkhof en rijdt rechtsaf verder de Kerkstraat in. Aan uw rechterhand ziet u eerst de oude pastorie van Zoelen met daarnaast de ‘Oude School’. Een grote gevelsteen herinnert aan het feit dat burgemeester Matthias Johannes Versteegh deze daar geplaatst heeft.
Aan het eind van de Kerkstraat gaat u linksaf de Uiterdijk op.
Recht voor u ziet u het park van kasteel Soelen. Het uit de 17eeeuw daterende kasteel is niet te bezichtigen en telt nu verschillende appartementen. Veel boerderijen en huizen in de omgeving hebben nog de rood-witte zandloper op de luiken. Daaraan is te zien dat deze vroeger eigendom waren van het kasteel.
Op de T-splitsing gaat u linksaf de Achterstraat in en rijdt op de voor de Zoelensche Brug gelegen minirotonde rechtsaf de Molenstraat op. U rijdt enkele honderden meters door en slaat de 1e weg rechts, de Beemdsestraat, in. De molen die verderop staat behoorde vroeger tot het kasteel Soelen maar is later afgesplitst.
Na enige tijd ziet u (na rechts enkele fraaie doorkijkjes naar het Kasteel te kunnen zien) links de Begraafplaats voor Zoelen en Kerk- Avezaath liggen.
In de 30-er jaren van de vorige eeuw is deze door de Zoelense burgemeester, Ridder van Rappard, ontworpen begraafplaats aangelegd in het kader van de werkverschaffing. Bijzonder is dat de paden in een diamantvorm liggen waardoor alle graven goed bereikbaar zijn.
U verlaat de begraafplaats en gaat linksaf om de Beemdsestraat te vervolgen. Rechts ziet u o.a. de boerderij De Hooibeemd die al in de 14e eeuw genoemd wordt en die het stamhuis is van de familie Heuff. Het huidige voorhuis dateert uit het begin van de 19e eeuw.
Aan het einde van de Beemdsestraat rijdt u linksaf het Noordereind op. Op de splitsing slaat u rechtsaf en u vervolgt uw weg op het Noordereind.
Bij de ‘handwijzer’ linksaf de Dorpsstraat in. Aan de rechterkant ziet u een groot wit herenhuis: Teisterbant. Ooit woonden hier de graven van de gouw Teisterbant. Een van de andere bewoners was Johan Diederik van Leeuwen, stichter van de begraafplaats Ter Navolging in Tiel. Na hem woonde er o.a. Matthias Johannes Versteegh, wiens familiebegraafplaats ook bezocht gaat worden.
Op de T-splitsing aan het einde van de Dorpsstraat rijden wij tegen de kerk aan. Rond de N.H.-Kerk ligt geen kerkhof meer. Aan de buitenkant van het koor van de kerk is een grote steen aanwezig, waarop een tekst van J.D. van Leeuwen staat. Hierna gaat u linksaf de Daver op richting Tiel en rijdt over het viaduct over de Betuwespoorlijn en de A15 naar Brasserie Nu.
Als u tijd te kort komt of anderszins dan kunt u de route hier afkorten door van hieruit naar Ter Navolging en het eindpunt Station Tiel te fietsen:
Ga dan niet rechtsaf de Zoelensestraat op maar rechtdoor over de brug over de Linge over de Daver die overgaat in de Culemborgse Grintweg. Op de T-splitsing links af en de weg volgen die overgaat in de Burgemeester Meslaan.
Aan het eind daarvan rijdt u, voor de spoorlijn links af, de Burgemeester Bonhoff laan in. Wederom aan het eind gaat u rechtsaf de spoorlijn over. Aan de rechterkant ziet u begraafplaats Ter Navolging
Als u de tocht verder wil vervolgen: ga tegenover ‘Brasserie Nu’ rechtsaf de Zoelensestraat op. Direct aan de linkerhand ziet u het herenhuis De Hamse Brug dat al in de 14e eeuw genoemd wordt en enkele honderden jaren in bezit is geweest van de familie Heuff. De brug over de Linge was een tolbrug. In café de Hamse Brug / Brasserie Nu hangt het tarievenbord nog.
U rijdt door tot aan de rotonde met de N834 en rijdt daarna rechtdoor de Zoelensestraat in.
Net voorbij het beeld zonder hoofd, rechts op de hoek met de Bergakkerstraat, ligt aan de linkerkant de toegangslaan naar de Algemene Begraafplaats van Kapel-Avezaath.
Onder de beuken door loopt u naar de voor de begraafplaats liggende ‘rotonde’. Daar achter ligt de in 1869 aangelegde begraafplaats. Vooral wat verder naar achteren staan links en rechts grafmonumenten uit de 19e eeuw. Halverwege links staat een beeldje van de Avezaathse smid Nicolaas van der Perk en even verder rechts een leuk monumentje, omgeven door een hekwerk, van Ds. Rutgers van der Loeff.
Na het verlaten van de begraafplaats gaat u linksaf en vervolgt u uw weg op de Zoelensestraat.
Net na het verlaten van de begraafplaats staat links een boerderij: ‘Het Hagelkruis’ genaamd. Dat is een verwijzing naar de tijd van voor de Reformatie toen op sommige plaatsen in het Rivierengebied ook kruisen langs de weg stonden, net zoals nu nog in Zuid Limburg het geval is.
Op de hoek van de derde weg links ziet u de Kerk van Kapel-Avezaath met vlak daarvoor de familiebegraafplaats Versteegh.
Daarstraks zijn wij in Kerk-Avezaath huize Teisterbant gepasseerd. Matthias Johannes Versteegh woonde daar en zijn familie heeft de ‘familiebegraafplaats Versteegh’ aangelegd. In het midden ligt hij samen met zijn vrouw Gerarda Jacoba van Rijnberk en omgeven door nazaten. Nog steeds vinden er bijzettingen plaats.
Na het verlaten van deze (gesloten) begraafplaats gaat u weer linksaf en vervolgt u uw weg op de Zoelensestraat. U gaat na de kerk de eerste weg linksaf op, het Moleneind, deze volgt u richting de Linge.
Aan uw linkerkant ziet u café ‘De Tol’, de plaats waar vroeger de tol betaald moest worden om de brug over de Linge over te mogen. Tegenover De Tol stond vroeger de Avezaathse korenmolen. U hebt nu ca. 14 km. gefietst.
Direct over de Linge gaat u linksaf de Lingedijk op. Na korte tijd ziet u aan de rechterkant de kerk van Wadenoijen met daaromheen het Kerkhof. Door het kleine hekje bij de toren ziet u direct al oude grafzerken liggen.
Rechts tegen de keermuur liggen een aantal grafkelders. Wat ook opvalt is dat er wat verder weg van de kerk een lager gelegen gedeelte is. Daar werd vorige eeuw veel begraven.
De laatste jaren heeft de gemeente Tiel, beheerder van het kerkhof, nogal wat grafmonumenten verwijderd, omdat er niet meer voor betaald werd. Daardoor is het oorspronkelijke karakter van deze begraafplaats helaas ernstig aangetast. Overigens niet uniek voor alleen deze begraafplaats.
Op 1 maart 1943 stortte een Britse Lancester vlakbij neer. De gehele bemanning (RAF 50e squadron) ligt hier begraven.
Als u tijd te kort komt of anderszins dan kunt u de route hier afkorten door van hieruit naar Ter Navolging en het eindpunt Station Tiel te fietsen:
Na het verlaten van het kerkhof van Wadenoijen gaat u rechtsaf om de Lingedijk af te fietsen. Deze volgt u gedurende meerdere kilometers tot aan de Provinciale Weg. Daar gaat u bij Thedingsweert naar de rotonde rechts, ga onder de weg / Rotonde / Berenkuil door en ga linksaf richting de Rivierenlandlaan op.
Bij de eerste rotonde slaat u rechtsaf de Siependaallaan in. Aan het einde linksaf de president Kennedylaan in, dan de 1eweg rechts, de Boerhavelaan en deze volgen tot voorbij (de achterkant van) het Station waar de straat overgaat in de Burgemeester Bönhofflaan.
Aan het eind gaat u rechtsaf de spoorlijn over. Aan de rechterkant ziet u begraafplaats Ter Navolging liggen.
Bij het rijden van de gehele route:
Na het verlaten van het kerkhof van Wadenoijen gaat u rechtsaf om de Lingedijk te vervolgen. U gaat de eerste weg rechts, de Groenestraat in. Over het spoor direct rechts de Bommelweg op. Op de kruising de eerste weg links, de Dreef, op rijden. Die rijdt u door tot aan de eerste weg links, de Hermoesestraat. Ga deze straat in.
Aan de rechterkant ligt de kleine begraafplaats van Zennewijnen. Wat onmiddellijk opvalt is de molshoop in het midden. Hier ligt de grafkelder van de familie Mackay, eigenaren van kasteel Ophemert. Hier rust ook Aenas Mackay, premier van het eerste Nederlandse coalitiekabinet (1888-1891).
Naast deze begraafplaats ligt nog een begraafplaats. Die is indertijd aangelegd om in geval van een grote epidemie met veel slachtoffers, toch te kunnen begraven. De km-teller staat nu op ca. 18,5 km.
Na het verlaten van de begraafplaats rechtsaf om de Hermoesestraat te vervolgen. Aan de linkerkant ziet u de boerderij Kloosterhof, waar ook boeken ten bate van het goede doel verkocht worden. Daar ligt de begraafplaats/het kerkhof dat verreweg het oudste in de omgeving is. Hier stond ooit klooster Mariënschoot waar adellijke dames hun leven leefden. Daar is bovengronds niets meer van terug te vinden. Het dorp Zennewijnen begroef hier indertijd zijn overledenen. Wat onmiddellijk opvalt is rechts de schitterende treurbeuk met daaronder het baarhuisje.
Na het verlaten van de begraafplaats linksaf om de Hermoesestraat te vervolgen. De Hermoesestraat links blijven volgen tot aan de voet van de Waalbandijk. Deze Waalbandijk oprijden richting Tiel. Als u na de steenfabriek (aan uw rechterhand) de dijk afrijdt en in de bebouwde kom van Tiel aankomt slaat u bij de rotonde rechtsaf. U rijdt dan op de Jhr. P.A. Reuchlinlaan, neem de brug over het Inundatiekanaal, bij de tweede rotonde rechtsaf, dit is de Wadenoyenlaan; deze weg volgen en daarna voorbij het linksliggende Winkelcentrum Westlede linksaf slaan de Teisterbantlaan op. Bij de rotonde rechtdoor het verlengde van de Teisterbantlaan vervolgen tot de T-splitsing, dan met de bocht naar rechts waar de naam verandert in Papesteeg.
U rijdt de Papesteeg af die daarna eerst overgaat in de Beatrixstraat en vervolgens in de Veemarkt. Nadat u rechts de entree naar het centrum van Tiel bent gepasseerd ziet in de bocht links de witte villa uit 1885 staan. Daarvoor gaat u linksaf de Stationsstraat in. Daarna de eerste straat rechts de Lingedijk op en daar ligt direct links de oudste buiten de stadsgrenzen nieuw aangelegde algemene begraafplaats van ons land, het uit 1786 daterende Ter Navolging.
Op de begraafplaats gaan we het hoofdpad op. Direct links ligt een gedenkteken voor mensen die gecremeerd en verstrooid zijn. Op het linkergedeelte zijn de meeste grafmonumenten geruimd toen de gemeente Tiel de begraafplaats in bezit kreeg. De stoffelijke resten liggen er nog steeds.
We gaan het middenpad op. Links zien we dan de grafkelder van de familie Post waarop een bijzondere ontluchtingskoker met een gereconstrueerde obeliskstaat. Die moet beslist van dichtbij bekeken worden. Zie de kleine putty’s, maar ook kogelgaten uit de Tweede Wereldoorlog, toen in Tiel hevig gevochten is.
Als we iets verder doorlopen ligt links de grafkelder van de familie Tydeman.
Daarachter ligt een dubbele grafkelder: de linker is van de stichter van Ter Navolging, Johannes Diederik van Leeuwen, met tientallen van zijn nazaten. Tegen deze kelder ligt het verhoogde grafmonument van Eliza Uhlenbeck, een vice admiraal en ook nazaat van J.D. van Leeuwen. Daarvoor ligt de grafzerk van de familie Van Gijtenbeek. Evenals J.D. van Leeuwen was Rijk van Gijtenbeek patriot in de Franse tijd.
In het baarhuisje is een expositie ingericht met o.a. achtergronden over hen die er begraven liggen: ‘Het verhaal achter de stenen’.
Na het verlaten van Ter Navolging rechtsaf de Lingedijk op en direct rechtsaf de Stationsweg in. Zo komt u weer bij het beginpunt, het Station Tiel, uit.
Deze fietstocht voert langs historische begraafplaatsen in Tiel en omgeving. Daardoor komen we niet op alle begraafplaatsen. Zo worden de begraafplaatsen aan de Papesteeg en de z.g. drenkelingenbegraafplaats (Kloosterhof) in Tiel niet aangedaan omdat daar vanuit historisch perspectief weinig tot geen interessante graven te zien zijn.
Totale lengte: ca. 26 km
Voor meer informatie, opmerkingen, etc. info@ternavolging.nl
Deze fietsroute is uitgegeven door de ‘Stichting ter Navolging Tiel’ die zich inzet voor de ‘Instandhouding van Historische Begraafplaatsen in Tiel’.
Uw financiële bijdrage is en blijft zeer welkom
Stichting Ter Navolging Tiel: NL15 ABNA05057635434
(De stichting heeft de Culturele ANBI status)
